جراحی ارتوگناتیک به اصلاح مشکلات عملکردی و ظاهری فک گفته می شود که توسط متخصص جراحی دهان، فک و صورت انجام می گردد. این نوع درمان نه تنها زیبایی چهره را افزایش می دهد، بلکه توانایی فرد را برای جویدن و صحبت کردن بهبود می بخشد. این جراحی معمولا همراه با درمان ارتودنسی برای اصلاح مشکلات عملکردی (مانند سهولت در جویدن) انجام می شود. اما سوال اینجاست که چه کسانی به این جراحی نیاز دارند؟ جراحی ارتوگناتیک چه ناهنجاری هایی را درمان می کند؟ بهترین سن برای جراحی فک چه زمانی است؟ به منظور پاسخ به این پرسش ها و آشنایی بیشتر با جراحی فک (ارتوگناتیک) تا انتهای این مقاله همراه ما باشید.
جراحی ارتوگناتیک چیست؟
جراحی ارتوگناتیک که جراحی دو فک نیز به آن گفته می شود، درمانی است که به منظور اصلاح بی نظمی های استخوان فک مانند عقب یا جلو بودن فک، کجی فک و بزرگ یا کوچک بودن فک انجام می شود. هنگامی که فردی نیاز به جراحی ارتوگناتیک دارد، معمولا دندان ها به دلیل موقعیت و فرم نابجای فک ها در موقعیت درستی قرار ندارند و تداخل دندان ها اجازه نمی دهد که تغییر موقیعیت فک ها با جراحی به درستی انجام شود. بنابراین معمولا نیاز به ارتودنسی قبل از جراحی دارند و این ارتودنسی حتما باید با نظر جراح فک و صورت انجام شود تا بهترین نتیجه پس از جراحی حاصل شود. به طور کلی جراحی فک با هدف اصلاح و ترمیم بی نظمی های استخوان فک، آرواره ها و دندان ها انجام می گیرد تا مشکلات ناشی از بد شکلی فک و نقص در عملکرد آن برطرف شود.
علت ناهنجاری و مشکلات بی نظمی استخوانی در فک چیست؟
به طور کلی، ناهنجاری های استخوان فک به دو علت مشکلات مادرزادی و ناهنجاری های اکتسابی شامل آسیب های ناشی از صدمات فیزیکی یا سایر شرایط پزشکی در افراد بروز می کنند.
- ناهنجاری های مادرزادی فک
اوربایت (Overbites) یکی از شایع ترین مشکلات مادرزادی فک محسوب می شود که در بین کودکان دیده می شود. اوربایت نوعی ناهنجاری دهان و دندان به شمار می رود که در آن دندان های فک پایین تا حد زیادی توسط دندان های فک بالا پوشانده شده اند. از دیگر مشکلات مادرزادی فک می توان به اختلال سندرم تریچر کالینز (Treacher Collins syndrome) اشاره کرد. این سندرم یک بیماری نادر اتوزوم غالب (الگوهای توارثی) است که رشد کامل استخوان ها و دیگر بافت های صورت را تحت تاثیر قرار داده و با بدشکلی های جمجمه ای-صورتی نظیر عدم وجود استخوان‌های گونه همراه است.مثال شایع دیگر بزرگی و جلو بودن فک پایین است که معمولا ارثی است و در والدین یا اقوام هم دیده می شود.
- ناهنجاری های اکتسابی فک
همان طور که اشاره شد، ناهنجاری های اکتسابی معمولا شامل مشکلات فک و دهان است که در اثر صدمات فیزیکی (مانند سانحه) و شرایط پزشکی ظاهر می شوند. مهمترین دلایل ایجاد ناهنجاری های فک ناشی از صدمات یا شرایط پزشکی به شرح زیر است:
- شکستگی های فک: تصادف، افتادن یا ضربه خوردن به ناحیه صورت می تواند سبب شکستگی فک شود. اصطلاح شکستگی فک ممکن است در فک پایین یا فک بالا (یا هر دو فک) نیاز باشد.
- اختلال مفصل فکی یا TMD: این عارضه که اختلال مفصل گیجگاهی فک پایین نیز نام دارد، می تواند سبب ناهنجاری هایی در فک شود. این اختلال معمولا با درد فک به هنگام جویدن همراه است و می تواند باعث عدم قرینگی و کج شدن فک شود.
چه افرادی به جراحی ارتوگناتیک نیاز دارند؟
جراحی ارتوگانتیک یک گزینه درمانی مناسب برای افرادی است که بی نظمی دندان ها و فک آن ها با ارتودنسی قابل درمان نیست. اکثر ناهنجاری های فک که در بدو تولد وجود داشته یا در اثر آسیب به استخوان های فک و مشکلات پاتولوژی (مانند تورمورها) ایجاد شده توسط این جراحی قابل درمان است. بد شکلی های فک و دندان علاوه بر تاثیر منفی بر زیبایی چهره می تواند در عملکرد فک و دهان مشکلاتی را ایجاد کند. علائم و نشانه هایی که ممکن است نشان دهنده نیاز به جراحی ارتوگناتیک باشد عبارتند از:
- رشد یا عدم رشد غیر طبیعی در هر دو فک
- عدم تقارن فک و صورت (مانند کجی، بیرون یا عقب زدگی در فک بالا و پایین یا هر دو فک)
- ناتوانی در جویدن، گاز زدن و بلعیدن غذا به شکل صحیح
- ناتوانی در واضح صحبت کردن
- درد در ناحیه فک و صورت
- عدم قرارگیری دندان‌ها روی یکدیگر
- مشکلات تنفسی و خشکی دهان
- اختلالات خواب (مانند آپنه خواب و خروپف)
- ناتوانی در قرار دادن هر دو لب بر روی یکدیگر (عدم بسته شدن دهان)
قبل از عمل ارتوگناتیک
پیش از انجام جراحی فک، بیمار توسط متخصص جراحی فک، دهان و صورت معاینه شده و میزان ناهنجاری های فکی توسط عکسبرداری و سی تی اسکن ارزیابی می شود. علاوه بر این، جراح نحوه قرارگیری و فواصل دندان ها را ارزیابی کرده و برای سهولت در روند جراحی از فک ها و دندان ها مدل تهیه می کند. در برخی موارد برای اصلاحات جزئی در دندان ها، بیمار به دندانپزشک عمومی ارجاع داده شده و سپس برای رسیدن به موقعیت مطلوبی که دندان ها قبل از جراحی فک باید داشته باشند تا بتوان با جراحی فک ها را در بهترین موقعیت قرار داد. بیمار با نامه جراح فک و صورت به متخصص اردتونسی ارجاع داده می شود تا برای جراحی آماده شود.
ارتودنسی قبل از جراحی فک
اگرچه ارتودنسی یکی از روش های درمانی برای اصلاح ناهنجاری فک و دندان محسوب می شود، اما به تنهایی نمی تواند ناهنجاری های مادرزادی در فک یا مشکلات ناشی از آسیب به فک را ترمیم کند. از طرفی جراحی فک نمی تواند برخی مشکلات دندانی را اصلاح نماید. به بیان ساده تر ارتودنسی و جراحی فک، دو شیوه درمان مجزا، اما مکمل یکدیگر هستند که برای اصلاح و ترمیم ناهنجاری های فک، دهان و دندان به کار گرفته می شوند.
زمان انجام ارتودنسی معمولا به شرایط و ناهنجاری های فک بیمار بستگی دارد. در واقع ممکن است ارتودنسی یک سال قبل از جراحی، در حین جراحی و چندین ماه پس از جراحی انجام شود. ولی نکته مهم این است که قبل از شروع درمان ارتودنسی حتما باید بیمار توسط جراح فک و صورت معاینه شود و جراح فک پس از معاینه دقیق خواسته هایش را با متخصص ارتودنسی مطرح کند وگرنه نتیجه درمان ایده آل نخواهد بود.
جراحی ارتوگناتیک چگونه انجام می شود؟
در این عمل، متخصص جراحی دهان، فک و صورت با ایجاد برش از داخل دهان، اقدام به اصلاح استخوان فک باتوجه به ناهنجاری های بیمار می کند. برش ها در این جراحی به منظور کاهش ماندگاری جراحت و زخم روی صورت از داخل انجام می شود. در موارد نادری که بیمار نیاز به ایجاد برش خارجی داشته باشد، برش ها در چین های طبیعی صورت ایجاد می شود تا از ایجاد جای بخیه بر روی صورت پیشگیری شود.
هنگامی که فک ها در موقعیت مورد نظر قرار می گیرند، با صفحات فلزی کوچک و پیچ ها به طور دائم ثابت می شوند. بسته به پیچیدگی جراحی، این روش ممکن است از یک ساعت (برای یک فک منفرد) تا چهار ساعت یا بیشتر (در برخی موارد) برای جراحی ترکیبی فک بالا و پایین طول بکشد.
خطرات یا عوارض جراحی ارتوگناتیک
مانند هر جراحی بزرگ، جراحی فک نیز ممکن است خطرات یا عوارضی از قبیل عوارض بیهوشی، احتمال خونریزی و احتمال عفونت داشته باشد که مانند جراحی های دیگر احتمال بروز آن ها خیلی کم است.
بهترین سن برای جراحی فک
یکی از متداول ترین سوالات افراد کاندیدای جراحی فک، بهترین سن برای این عمل جراحی است. به طورکلی زمان انجام جراحی به دو عامل اصلی بستگی دارد. در ابتدا باید ناهنجاری وجود داشته باشد که خود بیمار از آن آگاه بوده و تمایل به اصلاح آن داشته باشد. ثانیا، بیمار باید از نظر جسمی و روانی به اندازه کافی بالغ باشد تا تحت یک عمل جراحی نسبتا بزرگ قرار گیرد. با این حال اغلب پزشکان و جراحان بر این باورند که جراحی فک پس از توقف سن رشد مناسب است و برای زنان 16 تا 18 سالگی و برای مردان 18 تا 20 سالگی معمولا رشد تمام می شود و از این سن جراحی قابل انجام است.
زمان نقاهت و بهبودی بعد از جراحی فک چقدر است؟
مدت زمان بهبودی در هر فرد متفاوت است، اما بیشتر افراد پس از دو هفته می توانند با رعایت توصیه های پزشک به محل کار یا تحصیل خود بازگردند. ممکن است بتوانید در حین ریکاوری و نقاهت ورزش های سبک مانند پیاده روی کوتاه انجام دهید. اما توصیه می شود که قبل از انجام هرگونه ورزش بعد از جراحی فک با پزشک خود صحبت کنید. توجه داشته باشید که زمان بهبودی و ترمیم کامل پس از این جراحی نسبتا طولانی است و تا چندین هفته ممکن است طول بکشد.
هزینه جراحی ارتوگناتیک
به طور کلی هزینه جراحی اصلاحی فک یا همانارتوگناتیک برای هر فردی متفاوت است و این عمل هزینه ثابتی ندارد. در واقع تعیین هزینه نهایی این جراحی به شرایط و نیازهای هر بیمار بستگی خواهد داشت. علاوه بر ناهنجاری های بیمار عوامل دیگری مانند دستمزد جراح، هزینه‌های بیمارستان، هزینه آزمایشات و عکسبرداری ها، هزینه داروها و درمان های تکمیلی بر تعیین قیمت نهایی جراحی دو فک تاثیرگذار است.
کلام آخر
جراحی ارتوگناتیک یا جراحی دو فک یکی از روش های درمانی برای اصلاح وترمیم فک بالا و یا فک پایین است که باید توسط متخصص جراحی دهان، فک و صورت انجام شود. این جراحی به افرادی توصیه می شود که ناهنجاری فک علاوه بر بدشکلی باعث ایجاد مشکلات عملکردی مانند جویدن، صحبت کردن و … شده است. جراحی ارتوگناتیک یک درمان واحد نیست و معمولا نیاز به درمان های تکمیلی دیگر از جمله ارتودنسی دارد. ارتودنسی ممکن است پیش از جراحی (به منظور آماده کردن دندان ها برای جراحی) انجام شود. البته گاهی اوقات می توان ارتودنسی را به بعد از جراحی فک موکول کرد و در بعضی مواقع حتی نیاز به ارتودنسی ندارد که این موارد پس از معاینه دقیق توسط جراح فک و صورت مشخص می شود.
